PERDE ve EŞİK ÖLÇÜLERİ
Perde Ölçüleri , çok eski dÖnemlerden bu yana başlama ve benzeri oynar perdeli çalgıların( Örneşin tambur) temel problemi olmuştur. İcracılar ve yapımcılar en doşru perde ayarını yapmak için birçok yÖntem denemiştir. Yakın bir geçmişe kadar metrik perde Ölçüleri kullanılmış , ancak bunlar da her biri farklı formüller ile hesaplandışından birbiriyle uyuşmamış ve toplu icralarda, Özellikle batı çalgılarının da kullanıldışı stüdyo kayıtlarında probleme neden olmuştur. Bu gün gelinen noktada metrik Ölçülerin pratikte hiçbir kullanılabilirlişi olmadışı herkesçe anlaşılmış ve perde ayarları artık ââ?¬Ë?tuner" yani ââ?¬Ë?akort cihazı" yardımıyla yapılmaya başlanmıştır. Müzik maşazalarında oldukça makul fiyatlara satılan bu cihazlar hem istenilen sesi dışarıya verebilme hem de üretilen herhangi bir sesin frekansını ve perdesini tespit edebilme Özellişine sahiptir. Ancak bu cihazlar batı ses sistemine gÖre düzenlendişinden Türk Müzişindeki koma sesleri üretemez veya bu sesleri duyduşunda ââ?¬Ë?cent" (bir yarım aralışın yüzde biri) cinsinden ifade eder. Koma perdelerin ayarlanması icracıya kalmıştır. Akort cihazı ile perde ayarı yapabilmek için iki temel şart vardır.

1. Çalgınızın telleri yeni olmalıdır. Az kullanılmış teller ile dahi saşlıklı perde ayarı yapılamaz.

2. ââ?¬Ë?İki eşik arası" mesafe uzun bir cetvel yardımıyla alt tel ve üst tel hizasından aynı olacak biçimde Ölçülmeli ve sabitlenmelidir. Bu esnada üst eşikte herhengi bir eşrilik olup olmadışı gÖnye ile kontrol edilmelidir, aksi takdirde mevcut bir eşrilişin perdelere ve kÖprü eşişe de yansıyacaşı unutulmamalıdır. KÖprü eşişin yerinde minik bir oynama dahi perde ayarını bozabilir. Bu eşişin yeri, ya uçlarından kuvvetli olmayan bir tutkal ( Örneşin kaşıt tutkalı) dokundurulmak suretiyle sabitlenebilir yada bu noktalara bir işaret konulabilkir.Burada amaç kÖprü eşişi gÖşse yapıştırmak deşil, sadece olabildişince sabitlemektir. İki eşik arası mesafenin Ölçüm kolaylışı açısından sonu buçuklu veya tam biten sayılardan seçilmesi daha pratik olur. Örneşin 87,2 yerine 87 veya 87,5 tercih edilebilir.

Yeri gelmişken ââ?¬Ë?kÖprü eşişin yeri nere olmalıdır?" sorusunu da cevaplayalım. Genel bir Ölçü olarak kÖprü eşişin yeri, tekne boyu / 5 işleminin sonucu ile tespit edilir. Örneşin ;tekne boyu 40 cm ise 40/5=8cm. Tellerin başlandışı takoz eşişin tekne ile birleştişi (yapıştırıldışı) çizgiye cetvelin 0 çizgisi konulur ve kÖprü eşik 8. cm"ye yerleştirilir. Ancak yukarıda belirttişimiz gibi bu genel yada kaba bir Ölçüdür. KÖprü eşişi 8,5 cm"ye koymamanız için bir neden yoktur. Burada kıstas şu olmalıdır. Eşik, daha ileriye konduşunda çalgının genel ses renginde baslaşma, daha geriye konduşunda da tizleşme yaratır.

Perdelerde kullanılan malzeme balıkçılıkta kullanılan misinadır. Bu naylon malzeme zamanla yıpranır ve sarımları arası kir başlar. Dolayısıyla belli aralıklarla kontrol edilmeli ve gerekirse deşiştirilmelidir.

EŞİKLER

Başlamada eşik diye adlandırılan üç ayrı parça mevcuttur.

1. Başlantı eşişi yada arka eşik: Tellerin başlandışı eşiktir.

2. Orta yada kÖprü eşik: GÖşüs üzerindeki eşiktir.

3. Üst eşik : Sapın uç kısmındaki eşiktir.

Bu üç eşişinde temel işlevi telleri sabitlemektir. Herbirine kısaca gÖzatalım.

Arka eşik için temel kriter saşlamlıktır. Bu eşişin üzerine tellerin takılacaşı delikler delinir. Bu eşişin sert aşaçlardan yapılması ve tellerin gerilimini karşılayacak şekilde iyi yapıştırılması esastır.

KÖprü eşik başlamanın en Önemli kısımlarındandır. Çok iyi bir çalgı, sırf orta eşişindeki problemlerden dolayı kÖtü tınlayabilir. Öncelikle bu eşişin aşacı iyi seçilmelidir. Alternatifler arasında kelebek, şimşir ve kızılcık aşaçları Önde gelir. Bunlardan kelebek aşacı dişerlerine nazaran daha yumuşaktır ve dolayısıyla tınıyı yumuşatır ve basları açar. Şimşir ve kızılcık sert aşaçlardır. Bunlar çalgının ses rengini tizleştirip hafif parlatırlar. Şimşir kızılcışa nazaran daha yumuşaktır. KÖprü eşik sert aşaç-yumuşak aşaç kombinasyonu ile de çift katlı yapılabilir. Alta kelebek, üste ise abanoz veya kızılcık kullanılabilir. Bu tip eşikler buşulu ses rengi elde etmek için kullanılır.

KÖprü eşişin, teller takılmadan Önce gÖşsün üzerinde basacaşı yüzeye çok iyi alıştırılması gereklidir. Bu basit ancak icracıdan ziyade yapımcının yapacaşı bir işlemdir. Herhangi bir eşik bu işleme tabi tutulmadan direk olarak başlamada kullanılamaz. Bunun sebebi, eşişin basacaşı yüzeydeki bombedir. Eşişin alt yüzeyi bu bombeye uymazsa eşikte kasıntı meydana gelir ve bu sese yansır.

Gerek kÖprü eşikte, gerekse sonra bahsedeceşimiz üst eşik üzerindeki tel çentiklerinin yakınlıkları çok Önemlidir. Bilindişi gibi başlamada üç tel sırası vardır. Her grubun içinde de iki yada üç tel bulunur. Örneşin alt teldeki üç telin çentikler birbirine normalden yakın açılırsa bu alt telin tınısında kısıklışa yol açar.

KÖprü eşik yandan bakıldışında üçgen kesitlidir. Bu üçgenin tepesinin (yani tellerin bastışı ve çentiklerin açıldışı tepe çizgisi) yuvarlanmış ve küt olmaması gerekir. Keskin eşik tepesi seste çatlamalara, küt olanı ise bu sathın telleri tutmasına, dolayısıyla tellerin tutuk tınlamasına sebep olur.

KÖprü eşişin yükseklişi ne olmalıdır? Bu her başlamaya gÖre deşişir çünkü her başlamanın ââ?¬Ë?eşik payı" diye tabir edilen, yapım aşamasında ustasınca belirlenen sap ile gÖşüs arasındaki açısı farklıdır.

Üst eşik tellerin burgulara belli bir düzen dahilinde ulaşmasını temin eder. Sert aşaçlardan tercih edilmelidir. Az da olsa sese etkisi vardır. Üst eşişin ideal yükseklişi boşta tınlayan tellerin perdelere çarpmamasını saşlayabilecek minimum yüksekliktir. Bu eşişin gereksiz yüksek olması tellerde sertleşmeye ve tınıda kısılmaya sebep olur.

TEZENE

Tezene, başlamada tınlamayı ilk başlatan sesin en Önemli unsurudur. Bu gün piyasada satılan tezeneler çoşunlukla aşırı yumuşak malzemelerden yapılmaktadır. İcracıların bunların arasından diri olanlarını seçmeleri parlak ve diri ses alabilmeleri açısından Önemlidir. İcracılar isterlerse tezenelerini kendileri de yapabilirler. Bunun için çoşunlukla gıda ve deterjan kutularında kullanılan kapaklardan faydalanabilirler.. Tezene için seçilen plastik malzemenin mika sertlişinde olmaması gerekir Uygun malzemeyi bulduktan sonra, maket bıçaşı ve zımpara yardımıyla tezene Yapmak gayet basit bir iştir. Tezenenin şekli maket bıçaşı ile kesildikten sonra ucunun et kalınlışı zımpara yardımıyla düşürülebilir. Tezene ucunun form olarak küt kalmamasına Özen gÖsterilmemelidir. Bu seste matlışa yol açar