PERDE ve EŞİK ÖLÇÜLERİ
Perde ölçüleri , çok eski dönemlerden bu yana bağlama ve benzeri oynar perdeli çalgıların temel problemi olmuştur. İcracılar ve yapımcılar en doğru perde ayarını yapmak için birçok yöntem denemiştir. Yakın bir geçmişe kadar metrik perde ölçüleri kullanılmış , ancak bunlar da her biri farklı formüller ile hesaplandığından birbiriyle uyuşmamış ve toplu icralarda, özellikle batı çalgılarının da kullanıldığı stüdyo kayıtlarında probleme neden olmuştur. Bu gün gelinen noktada metrik ölçülerin pratikte hiçbir kullanılabilirliği olmadığı herkesçe anlaşılmış ve perde ayarları artık ‘tuner' yani ‘akort cihazı' yardımıyla yapılmaya başlanmıştır. Müzik mağazalarında oldukça makul fiyatlara satılan bu cihazlar hem istenilen sesi dışarıya verebilme hem de üretilen herhangi bir sesin frekansını ve perdesini tespit edebilme özelliğine sahiptir. Bağlama icracılarının bu cihazların "kromatik" özellite olanlarını temin etmeleri yerinde olur. Ancak bu cihazlar batı ses sistemine göre düzenlendiğinden Türk Müziğindeki koma sesleri üretemez veya bu sesleri duyduğunda ‘cent' (bir yarım aralığın yüzde biri) cinsinden ifade eder. Koma perdelerin ayarlanması icracıya kalmıştır. Akort cihazı ile perde ayarı yapabilmek için iki temel şart vardır.

1. Çalgınızın telleri yeni olmalıdır. Az kullanılmış teller ile dahi sağlıklı perde ayarı yapılamaz.


2. ‘İki eşik arası' mesafe uzun bir cetvel yardımıyla alt tel ve üst tel hizasından aynı olacak biçimde ölçülmeli ve sabitlenmelidir. Bu esnada üst eşikte herhangi bir eğrilik olup olmadığı gönye ile kontrol edilmelidir, aksi takdirde mevcut bir eğriliğin perdelere ve köprü eşiğe de yansıyacağı unutulmamalıdır. Köprü eşiğin yerinde minik bir oynama dahi perde ayarını bozabilir. Bu eşiğin yeri, ya uçlarından kuvvetli olmayan bir tutkal ( örneğin kağıt tutkalı) dokundurulmak suretiyle sabitlenebilir yada bu noktalara bir işaret konulabilir .Burada amaç köprü eşiği göğse yapıştırmak değil, sadece olabildiğince sabitlemektir. İki eşik arası mesafenin ölçüm kolaylığı açısından sonu buçuklu veya tam biten sayılardan seçilmesi daha pratik olur. Örneğin 87,2 yerine 87 veya 87,5 tercih edilebilir.
Yeri gelmişken ‘köprü eşiğin yeri nere olmalıdır?' sorusunu da cevaplayalım. Genel bir ölçü olarak köprü eşiğin yeri, tekne boyu / 5 işleminin sonucu ile tespit edilir. Örneğin ;tekne boyu 40 cm ise 40/5=8cm. Tellerin bağlandığı takoz eşiğin tekne ile birleştiği (yapıştırıldığı) çizgiye cetvelin 0 çizgisi konulur ve köprü eşik 8. cm'ye yerleştirilir. Ancak yukarıda belirttiğimiz gibi bu kaba bir ölçüdür. Köprü eşiği 8,5 cm'ye koymamanız için bir neden yoktur. Burada kıstas şu olmalıdır. Eşik, daha ileriye konduğunda çalgının genel ses renginde baslaşma, daha geriye konduğunda da tizleşme yaratır.

Perdelerde kullanılan malzeme balıkçılıkta kullanılan misinadır. Bu naylon malzeme zamanla yıpranır ve sarımları arası kir bağlar. Dolayısıyla belli aralıklarla kontrol edilmeli ve gerekirse değiştirilmelidir.

EŞİKLER

Bağlamada eşik adlandırılan adlandırılan üç ayrı parça mevcuttur.

1. Bağlantı eşiği yada arka eşik: Tellerin bağlandığı eşiktir.

2. Orta yada köprü eşik: Göğüs üzerindeki eşiktir.


3. Üst eşik : Sapın uç kısmındaki eşiktir.

Bu üç eşiğinde temel işlevi telleri sabitlemektir. Herbirine kısaca gözatalım.

Arka eşik (takoz eşik) için temel kriter sağlamlıktır. Bu eşiğin üzerine tellerin takılacağı delikler delinir. Bu eşiğin sert ağaçlardan yapılması ve tellerin gerilimini karşılayacak şekilde iyi yapıştırılması esastır.

Köprü eşik bağlamanın en önemli kısımlarındandır. Temel işlevi tellerin titreşimini ğöğüs tahtasına iletmektir. Çok iyi bir çalgı, sırf orta eşiğindeki problemlerden dolayı kötü tınlayabilir. Öncelikle bu eşiğin ağacı iyi seçilmelidir. Alternatifler arasında kelebek, şimşir ve kızılcık ağaçları önde gelir. Bunlardan kelebek ağacı diğerlerine nazaran daha yumuşaktır ve dolayısıyla tınıyı yumuşatır ve basları açar. Şimşir ve kızılcık sert ağaçlardır. Bunlar çalgının ses rengini tizleştirip hafif parlatırlar. Şimşir kızılcığa nazaran daha yumuşaktır. Köprü eşik sert ağaç-yumuşak ağaç kombinasyonu ile de çift katlı yapılabilir. Alta kelebek, üste ise abanoz veya kızılcık kullanılabilir. Bu tip eşikler buğulu ses rengi elde etmek için kullanılır.

Köprü eşiğin, teller takılmadan önce göğsün üzerinde basacağı yüzeye çok iyi alıştırılması gereklidir. Bu basit ancak icracıdan ziyade yapımcının yapacağı bir işlemdir. Herhangi bir eşik bu işleme tabi tutulmadan doğrudan bağlamada kullanılamaz. Bunun sebebi, eşiğin basacağı yüzeydeki bombedir. Eşiğin alt yüzeyi bu bombeye uymazsa eşikte kasıntı meydana gelir ve bu sese yansır.

Gerek köprü eşikte, gerekse sonra bahsedeceğimiz üst eşik üzerindeki tel çentiklerinin yakınlıkları çok önemlidir. Bilindiği gibi bağlamada üç tel sırası vardır. Her grubun içinde de iki yada üç tel vardır. Örneğin alt teldeki üç telin çentikler birbirine normalden yakın açılırsa bu alt telin tınısında kısıklığa yol açar.

Köprü eşik yandan bakıldığında üçgen kesitlidir. Bu üçgenin tepesinin (yani tellerin bastığı ve çentiklerin açıldığı tepe çizgisi) yuvarlanmış ve küt olmaması gerekir. Küt eşik tepesi telleri tutar, dolayısıyla tellerin tutuk tınlamasına sebep olur.

Köprü eşiğin yüksekliği ne olmalıdır? Bu her bağlamaya göre değişir çünkü her bağlamanın ‘eşik payı' diye tabir edilen, yapım aşamasında ustasınca belirlenen sap ile göğüs arasındaki açısı farklıdır.

Üst eşik tellerin burgulara belli bir düzen dahilinde ulaşmasını temin eder. Sert ağaçlardan tercih edilmelidir. Az da olsa sese etkisi vardır. Üst eşiğin ideal yüksekliği boşta tınlayan tellerin perdelere çarpmamasını sağlayabilecek minimum yüksekliktir. Bu eşiğin gereksiz yüksek olması tellerde sertleşmeye ve tınıda kısılmaya sebep olur.

TEZENE

Günümüzde, tezeneler çoğunlukla aşırı yumuşak malzemelerden yapılmaktadır. İcracıların bunların arasından diri olanlarını seçmeleri parlak ve diri ses alabilmeleri açısından önemlidir. İcracılar isterlerse tezenelerini kendileri de yapabilirler. Bunun için çoğunlukla gıda ve deterjan kutularında kullanılan kapaklardan faydalanabilirler.. Tezene için seçilen plastik malzemenin mika sertliğinde olmaması gerekir. Uygun malzemeyi bulduktan sonra, maket bıçağı ve zımpara yardımıyla tezene yapmak gayet basit bir iştir. Tezenenin şekli maket bıçağı ile kesildikten sonra ucunun et kalınlığı zımpara yardımıyla düşürülebilir. Tezene ucunun form olarak küt kalmamasına özen gösterilmemelidir. Bu seste matlığa yol açar.