A. AZERBAYCANââ?¬â?¢DA TÜRKÜLER
Azerbaycanââ?¬â?¢da türkü karşiligi olarak ââ?¬Å?mahnıââ?¬Â kullanılmaktadır. Mahnı, Anadoluââ?¬â?¢daki kırık havaların karşılışıdır. Uzunhavaların yerine de ââ?¬Å?mugamââ?¬Å? sözü kullanılır. Mugamların aralarında söylenilen kırık hava tarzındaki eserlere de tesnif denilir. Karşılıklı türkülere ise, deyişme (bazı yörelerde deme- çevirme ) denilmektedir.
Mahnılar
DAŞLARDA ÇİÇEK
Daşlarda çiçek dererem sataram
Bir üzü göyçek haradan taparam
Haray yar elinden
O gara tellerinden
Eşer izin verirsen bala
Öperem gözlerinden
Başlarda püste dererem sataram
Bir boyu beste haradan taparam
Başlantı
Başlarda hurma dererem sataram
Bir saçı burma haradan taparam
Başlantı
(göyçek : güzel, tapmak : bulmak, haray : imdat, aman, puste : fıstık, boyu beste : boylu poslu)
TOY AHŞAMI
Bahça başa girmişem
Etirli gül dermişem
Gohum gardaşım deyib
Yarı men beyenmişem
Ay aşıg teââ?¬â?¢rifle bizim gelini
Gaynına deyek başlasın belini
EL-oba desin: Ay bey toyun mübarek
Bey sevindirsin obasını elini
Bu dere derin dere Yetişdi toy ahşamı
Suları serin dere Durun yandırın şamı
Yardan cevap alınca Geline bezek vurun
Yalvarmışam min kere Gelir oşlan adamı
Başlantı Başlantı
Deyişme
AMAN OVÇU
Maral Ovçu
Aman ovçu vurma meni Çekilmez yar duman yerden
men bu daşın ay balam maralıyam Küserler yar uman yerden
Maralıyam maralıyam Maralımı itirmişem
Ovçu elinden ay gülüm yaralıyam Gezerem yar güman yerden
Ezizim gel baş ilen Dolan gel yar bu daş ilen
Bahça ilen a balam baş ilen Gül çiçek der budag ilen
Dedin meni aranda gözle Sene yahşı yar demezler
Yolun saldın a gülüm daş ilen Men ölsem yar bu daş ilen
(aran : yayla, güman : ümit)
Tesnifler
Mugam aralarında okunan ve dinleyicide etki bırakan, mugamdaki makamlar arasında estetik olarak geçişi saşlayan mahnılardır. Başlıca çeşitleri şunlardır:
Bayatı-gacar, Bayatı-Isfahan, Bayatı-kürd, Bayatı-Şiraz, Beste-nigar, Çahargah, Deşti, Dilkeş, Erag, Fuzuli, Hasar, Humayun, Mahur, Maye-yi bayatı Şiraz, Maye-yi çahargah, Maye-yi Şur, Maye-yi zebul, Rahab, Rast, Sarenc, Segah, Segah, Sema-yı şems, Şikeste-yi Fars, Şur, Şur, Şehnaz, Şüşter.
SARENC TESNİFİ
Başa girmerem sensiz Bu daşda bir maral var
Gülün dermerem sensiz Başında tirme şal var
Başda guzu melese Adı çıhıp yadımdan
Bil ki o menem sensiz Üzünde gara hal var
Dilberim dilberim Başlantı
Gel gel ahu balası
Gel gel daşlar arası
Ceyranım terlanım
Gel gel ahu balası
Uca daşlar lalası
(terlan : yırtıcı kuş, tirme şal : ipek şal)
B. BATI TRAKYAââ?¬â?¢DA TÜRKÜLER
Batı Trakya Türklerinin zengin türkü daşarcışı vardır. Hasret ve aşk türkülerinin yanında olaylardan vücut bulmuş türküler de belli bir yekun tutacak kadar fazladır.
UYUR İSEN UYAN YARİM
Ak bacadan duman tüter Öte baktım beri baktım
Zıngırdaklı duvan öter Al duvaşım kendim attım
Benim derdim bana yeter Aliââ?¬â?¢min yüzüne bektim
Uyur isen uyan yarim Başlantı
Sabah oldu nazlı yarim
Tan yerine nişan düştü Evimizin önü işde
Yengeler kapıya üştü İşdenin dalı yerde
Aliââ?¬â?¢m dünyasından göçtü Benim yarim kara yerde
Başlantı Başlantı
MARTİNİM ALINMIYOR
Martinim atınmıyor Martinim allı pullu
Pahalı satılmıyor Almam sen gibi dulu
Şu uzun gecelerde Alırsam kız alırım
Yalınız yatılmıyor On parmaşı kınalı
Ha babam babam Başlantı
Ha babamla salla
Meyvada göbeşi salla
HAVADA UÇAN TEYYARE
Havada uçan teyyare Kestane kavrulur mu
Selam söylen o yare Kabuşundan ayırlır mı
İşittim yar evlenmiş Yarin mektubu bende
Geçinsin güle güle Yar benden ayrılır mı
Yar aman aman Başlantı
Gel aman aman
Kestaneyi kestiler Havada uçan kırlangıç
Filiz sürmesin diye Kanadı angıç angıç
Beni burdan aldılar Beni yardan ayıran
Yar beni görmesin diye Kan kussun avuç avuç
Başlantı Başlantı
C. BULGARİSTAN TÜRKLERİ TÜRKÜLERİ
Bugünkü nüfusları 2.000.000 civarındadır. EdebÃ?® ve folklorik zenginliklere sahip olan Bulgaristan Türklerinin, geleneşe dayalı bir toplum yapısı vardır
Çok sayıda türkülerin içinde lirik türküler aşırlıktadır.
Düşün sırasında nikah gecesi kızlar iki grup olur. Bir kısmı kız, bir kısmı oşlan tarafını temsil ederler. Karşılıklı olarak şu türküyü söylerler.
NİKÖH GECESİ TÜRKÜSÜ
Oşlan tarafı Kız tarafı
Ben pazara varayım Ben pazara varayım
Yarime gırep alayım Yarime al fes alayım
Oyası ben olayım Püskülü ben olayım
İncili yosma yar yard Başlantı
Yar bize gelsin ne var
Ben pazara varayım Ben pazara varayım
Yarime fistan alayım Yarime mintan alayım
Kuşayı ben olayım Gaytanı ben olayım
Başlantı Başlantı
KINA TÜRKÜSÜ
Çiçeyim çiçeyim Bir taş attım yamaca
Sen doldur ben içeyim Bir kuş vurdum alaca
Yarimi eller saracak Alacadır alaca
Ben undan vaz geçeyim Kaşı gözü karaca
Bir taş attım dallere Bir taş attım dereye
Vardı düştü çöllere Kız çıktı pencereye
Benim de yarim ufacık Kız Allaââ?¬â?¢nı seversen
O da gitti ellere Al beni içeriye
KAHVE OLSAM
Ka[h]ve olsam dolaplarda kavrulsam (aman aman aman)
Toz duman olsam daş başında savrulsam
Kemer olsam yar beline sarılsam (aman aman aman)
Aşlaya aşlaya yar yüreşime kan doldu
Siya[h] da zülüf pembe yanak üstüne ben[d] oldu
Verin benim başlamamı çalayım (aman aman aman)
Ah çalayım da garip garip aşlayım
Bir mendil ver gözyaşımı sileyim (aman aman aman)
Aşlaya aşlaya yar yüreşime kan doldu
Siya[h] da zülüf pembe yanak üstüne ben[d] oldu
İLİMON EKTİM DÜZE
İlimon ektim düze ilimon yar aman
Amanım bitmedi kaldı güze vay
Kız beni seni alırım ilimon yar aman
Amanın ayrılık geldi bize
İlimonum dedim nar geldi vay
Yandı da yüreşim kar geldi vay
Yarin beyaz kolları ilimon yar aman
Amanın sarıldıkça dar geldi vay
Fındık serdim harmana ilimon yar aman
Amanım aşık olduk ben sana vay
İkimizin derdini ilimon yar aman
Amanım yazdıralım fermana vay
Başlantı
Ç. GAGAUZ TÜRKÜLERİ
Wlodzımıerz Zajaczkowski, büyük emekler vererek hazırladışı Gagauzow Z Bulgarıı adlı eserinde, yüz kadar türkü metnine yer vermiştir. Türkülerin hemen hemen tamamı Bulgaristan, Yugoslavya ve Türkiyeââ?¬â?¢deki türkülerle aynıdır.
AŞIT TÜRKÜSÜ
Şu karşıki daada bir yua yaptım
O yuanın içinde yalnızca yatdı
Eşim yavrularım gelecek diye yollara baktım
Ah yandı yüreşim yoktur çayresi
Onulmadık kaldı üreyimin yaresi
Şu karşıki daada bir fener yanar
O fenerin şafkına şahinner konar
Eşinden yavrularından ayrılannar böyle mi yanar
Başlantı
Alsam kuzumu kızımı iki dizime
Çevirsem çevirsem baksam yüzüne
Kara toprak dolacak gencicik yüzüne
Başlantı
ALİŞİMİN KAŞLARI KARE
Alişimin kaşleri kare
Sen açtın sineme yare
Bulamadım derdime çare
Görmedin mi ol civan Alişimi Tuna boyında
Görmedin mi civan Alişimi macur daanda
Evlerim var hane hane Evlerim var daa başında
Beılerim var tane tane Beılerim var sol kaşımda
Saramadım yene yene Saramadım genc yaşımda
Başlantı Başlantı
Evlerim var sundurmalı
Beılerim var kondurmalı
Bir öpüşte soldurmalı
Başlantı
BEY YOLUNA GİDERKEN
Bey yoluna gidarken
Kopdu da kopdu kıyamet
Ah bey yolu vah bey yolu
Yandı da yandı kül oldu
Yandıysaydı Bey yolu yandı
Sana da bana da ne oldu
Bey yolunun sarayları Bey yolunun konakları
Demirdir kefkir yapılı Buldu da buldu selamet
Başlantı Başlantı
D. IRAK TÜRKMENLERİ TÜRKÜLERİ
Iraklı Türkmenler türkülerini yüze yakın makamla icra ederler. Bunların içinde en çok Türkmen Bayat aşiretinin icadı olan Bayat, güçlü makam okuyucusu ŞaltaşÃ¢â?¬â?¢ın icat ettişi Tiflis makamlarıyla Kazzaz, Nari, Miskin, ReşidÃ?®, Tahir (Zengüle/ Zengene), Ümergele makamlarıdır.
MUÇILA (MUSTAFA) TÜRKÜSÜ
Ünlü hoyrat ustası Muçıla (Mustafa)ââ?¬â?¢nın işledişi cinayetten sonra asılması üzerine ardından aşıt yakılır. Aşıt, kısa sürede halk arasında türkü olarak yayılmıştır.
Seher oldum vardım başa Hamamnan çıhıp terleyib
Dur yanımda Gafur Aşa Aşzı kurrı su görmiyib
Kanım döktiler kabaşa Oşlan cahil evlenmiyib
Aman hecci kıyma mene Başlantı
Muçı kıyıptı bu cana
Belden meni deng ettiler Belini çaldı başıma
Rengim yeddi reng ettiler Al kanı tökti kaşıma
Kardaşıma deng ettiler Heber verin kardaşıma
Başlantı Başlantı
Belini çaldı boynıma Sukak dar ıydı kaçabilmedim
Kanımı tökti koynuma Başlı buşçanı açabilmedim
Heber verin beg dayıma Dostı duşmanı seçebilmedim
Başlantı Başlantı
Meni vurdı bir başvançı Meni bezden bezettiler
Biri hecci biri Muçı Hak yerimi düzettiler
Ahrette olı dilenci Musallada uzattılar
Başlantı Başlantı
O YANA DÖNDER MENİ
Çayır kısa biçilmez Her güzelden yar olmaz
Su derindi geçilmez Seven bahtıyar olmaz
Mene yardan geç deyer Yarı güzel olanın
Yar şirindi geçilmez Gevli ihtiyar olmaz
O yana dönder meni Başlantı
Bu yana dönder meni
Üregimde yaram var
Tabibe gönder meni
Meni gördü güldü yar Gözleru ne mavıdı
Dertlisiydim bildi yar Sinev keklik avıdı
Açtı kulaç kolların Her gelen bir söz deyer
Gözyaşımı sildi yar Seni mennen savıdı
Başlantı Başlantı
SEN BİR YANA BİR YANA
Kaşları çohtu senu Kaşları karasına
Kiprıgu ohtı senu Hal bitip arasına
Men seni çoh severem Bir kutu melhem eyle
Haberu yohtı senu Sür başrım yarasına
Sen bir yana bir yana Başlantı
Men bir yana bir yana
Çifte abalı dostım
Kah gidah seyrana
Kaşları yay menimçin Kara çadır haraldan
Kiprıgu say menimçin Benzu seçtim maraldan
Men öllem sene kurban Ne derdim var ne belam
Sen ölev vay menimçin Sensen benzim saraldan
Başlantı Başlantı
E. KARAY TÜRKÜLERİ
Anavatanları Kırım yarımadası olan Karaylar, XIV. yüzyılın sonunda Litvanya büyük Prensi Vitold tarafından Litvanyaââ?¬â?¢ya yerleştirilmişlerdir. Bugün Litvanya-polonya sinirlarinda yaşamaktadirlar. Her ne kadar Slavlarin etkisinde kalmişlarsa da dillerini ve törelerini korumasini bilmişlerdir. Musevi inanca sahiptirler. Nüfuslari 3.000 kadardir. Dilleri Kipçak-Kuman Türkçesine baglidir.
MUZHUL KELIN ÜZÜNTÜLÜ GELIN
Hayifsun tanri kelinimiz Merhamet göster tanri gelinimi
Yubat ani sen beyimiz Yatiştir ona sen kralimiz
Nye astri sinih yiladir Ne kadar agir agliyor
Birligiya yalbaradir Tevhidine yalvariyor
Hörmyatli siyli biylyarim Hürmetli sayin baylarim
Eşitiyiz sarnavlarim Işidin kederlerim
Nye men özgyarak barindan Neden ben diger herkesten
Ayrilma süvyarlyardyan Ayri düşmekteyim sevgililerden
Yaşarmahimni sindirdiy Gelişmemi hep yiktin
Zaman ensya ma kayirdiy Talihi benden çevirdin
..................... ........................
Kim kotaralir işlyarni Kim yapabilir işleri
Tenrilik ken kenyaşlyarni Tanrinin nasihatleri
Erkindyan anin bolundu Kuvvetinden herşey peydahlandi
Şahislar mendyan tozuldu Düşünceler benden dagildi
Yaratmah vahttan dünyani Yaratma zamanindan dünyayi
Koydu bizgya kadagani Bize verdi yasayi
Birliktya bolup ayirilma Bu birlikten ayrilmak
Süvyaryardyan yirahlanma Sevgililerden uzaklaşmak
........................
Töravçülyarim kelgyandya Atalarim geldikçe
Dostlariba bir bolhanda Dostlarla birlikte
Kikillyarimni çeşkyandya Zülfümü çözmekte
Sizlav koydular içimdya Aci koydular içimde
Bar ol süvyar karindaşlarim Hep sevgili kardeşlerim
Çebyar menim yoldaşlarim Cana yakin yoldaşlarim
Kiyasa bezildim alarha Sanki onlari bezdirdim
Salinhanimda bu avha Ve bu aga atildim
..........................
Tohtanip kelin yaşindan Durdurup gelin yaşlari
Aytti tügyal üragindyan Pak yüreginden dedi
ââ?¬Å?Mahtavlar biygya aytayım Rabbıma övgü söyleyim
Yaratuvçuma sarnayım Yaradanı methedeyim
Kaçan bu anın erkindyan Hepsi onun emrinden
Tüvül adam sahışından Kimsenin deşil fikrinden
Enkyatyam başım barına Başım eşilir hepsine
Cahtlavçular saruvuna İlk önce düşen buyruşuna
Biyançkya yaşım kayırılhey Yaşımı sevince deşiştirsin
Başlıhtan sonhum ulpayhey Başlangıç ve sonumda olgunluk versin
F. KAZAK TÜRKÜLERİ
Gelin kızın evden alındışı sıra söylenen türkülere Kazak ve Kırgızlar car car, Özbek, Tacik, türkmen ve Uygurlar da yar yar derler. Car car türküleri; acı, umut ve dilekleri ihtiva eden türkülerdir. Car car türküsüne önce damadın tarafı başlar. Mısralar ââ?¬Å?car carââ?¬Â diye bitirilir. Dörtlük sayısı 4-6 arasında deşişen bu türkülerin 7-8 hecelidir. Az da olsa 10-11 heceli şekilleri de vardır.
Küvey (Damat) tarafı
Alp kelgen bazardan kara nasar Çarşıdan getirilmiş kara kumaş
Kara makpal savkele şaşıı basar Kara kadife başlıklı saçını örter
Munda akem kaldı dep kam cemengiz Babam burada kaldı diye üzülme
Caksı bolsaı kayın ataı orın basar İyi olrsan kaynatan onun yerini alır
Kelin (Gelin) tarafı
Esik aldı karasu meydan bolsın Eşik önü karasu meydan olsun
Ak cüzimdi körgendey aynam bolsın Ak yüzümü gördüşüm gibi aynam olsun
Kayın atası bar deydi osı Kazak Kaynatası var der o Kazak
Aynalayın akemdey kaydan bolsın Kurban olayım babam gibi nasıl olsun
Küyev tarafı
Ak koyan kaşar cotalap Ak tavşan kaçar yokuş yukarı
Ak taylak öser botalap Ak deve çoşalır yavrulayarak
Nege munşa cılaysıı Nice böyle aşlarsın
Artıınan iniı barar apalap Ardından kardeşin gelir görmeye abla diyerek
Kelin tarafı
Tekemettiı şet bavın oya tursın Keçe, kilim kenar başını işleyedursun
Toy basına tuv biye soya tursın Düşün başına kısraklar kesedursun
Men şeşeme aytayın akeme ayt dep Ben anneme söyleyeyim ââ?¬Å?Babama söyleââ?¬Â diye
Meni dese bıyılşa koya tursın Beni dinlerse bu yıl bekleye dursun
G. KIBRIS TÜRKÜLERİ
Her ne kadar on bir heceli mısralardan oluşan bentlerle söylenmiş örnekler bulunsa da Kıbrıs Türkülerinin çoşunluşu manilerle vücuda getirilmişir. Lirik türkülere nazaran hareketli türküler daha fazladır.
HANAYLAR YAPDIRDIM
Hanaylar yaptırdım döşedemedim
Çifde kumruları eş edemedim
Zalım felek ile baş edemedim
Gonma bülbül gonma çeşme başına
Şu gençlikde neler geldi başıma
Hanaylar yapdırdım yüceden yüce
İçinde yatmadım üç gün üç gece
Gurbanlar keseyim döndüşün gece
Gonma bülbül gonma çeşme başına
Şu gençlikde neler geldi başıma[166]
ASKER TÜRKÜSÜ
Askerlişe kandılar A benim pembe şalım
İyi birşey sandılar Yanalım tutuşalım
Dünyalarına doymadan Aramız derya deniz
Ateşlere yandılar Biz nasıl kavuşalım
Vapur düdük çalıyor Teyyareler vızılar
Askerleri alıyor Hep yürekler sızılar
Analarla babalar Yazık oldu gençlere
Hüngür hüngür aşlıyor Hep gitti ana kuzular
DOLAMA DOLAMAYı
Dolama dolamayı İki cihan oyunda
Getirin başlamayı Elma tüter koynunda
Kimden alıştın yavrum Ne güzel oyun oynar
Bu göbek sallamayı Çingene var soyunda
Aman aman elinden Başlantı
Sarsam ince belinden
Öpsem dudu dilinden
GÜZEL SENİ ÇOK ÖZLEDİM
Bir mendil aldım dereden Bahar çiçek açar dalda
Yolum geçmez yar oradan Ömür geçer hep bu yolda
Bin bir derdim var yaradan Benim gönlüm deşil malda
Güzel seni çok özledim Başlantı
Üç ay oldu yol gözledim
Hakikattir bu sözlerim
MAGOSA LİMANI
Magosa limanı limandır liman İskeleden çıktım yan basa basa
Beni öldürende yoktur din iman Magusaââ?¬â?¢ya vardım kan kusa kusa
Uyan Aliââ?¬â?¢m uyan uyanmaz oldu Magusa limanından aldılar beni
Yedi bıçak yarasına dayanmaz oldu Üç mil uzaşına attılar beni[169]
H. KUMUK TÜRKÜLERİ
Kumuklar, türkü yerine yır sözünü kullanırlar.Toy (düşün) larda kız ve erkeklerin karşılıklı olarak sarın denilen türküler okurlar. Sarınlar daha ziyade manilerden oluşan dörtlük şeklinde türkülerdir.
YIRLAR
Yaruk yılduz karşu toşar aylaşa Yaşasına yarlı yamav saldırgan
Yazılanlar yahşi turar baylaş Yaşasından bir gızbay aldırgan
O yarlılık seni üyün yıhılsın Şunu da bir yannızlıktan bilemem
O yannızlık seni belin büşülsün Şunu da bir yannızlıktan göremem
Yaşalaşa yalnız terek ornalşan Avnaşanın seni sarı saz mıdı
Tamurları tavnu taşnı taraşan Yanındagı yoldaşların az mıdı
Tibine bir sema asker gonaşan Avnaşanın seni gara gum mudu
Yaprakları aşin yaprak bolaşan Yanındagı yoldaşların gul mudu
(yarlılık : yoksulluk, yarlı : yoksul, saldırgan : koydurmuş, ornalşan : bitmiş, görünmüş, tamur : damar, avnaşanın : yuvarlandışın, saz mıdı : toprak mıydı)
SARINLAR
Süydüm tayak süy tayak Sevdim deşnek sev deşnek
Süyyenime tiy tayak Sevdişime deş deşnek
Süyyenime tiymessen Sevdişime deşmezsen
Otga tüşüp güy tayak Ateşe düşüp yan deşnek
Alma berip haptırdın Elma verip ısırttın
Kükrek avruv gaptırdın Yürek aşrısı kaptırdın
Alaman dep yandırdın Alacaşım deyip yandırdın
Almayman dep gandırdın Almayacaşım deyip kandırdın
Uvak uvak bolalar Ufak ufak olalar
Maçişime tolalar Ayakkabıma dolalar
Kirli papaklı ulanlar Kirli papaklı oşlanlar
Niye ökdem bolalar Niye kabadayı olalar
Ökdem niye bolasız Kabadayı niye olasınız
Sizden gayrı yok gimik Sizden başka yok gibi
Ökdemlik size yakışmaz Kabadayılık size yakışmaz
Samurada pok gimik El arabasında b.. gibi
I. NOGAY TÜRKÜLERİ
Nogaylar Kıpçak grubuna dahildir. Daşıstanââ?¬â?¢da, Çeçen-İnguş Özerk Cumhuriyetinde Stavropol Krayıââ?¬â?¢nda ve Romanyaââ?¬â?¢da yaşamaktadirlar. Bugünkü nüfuslari 76.000 kadardir. Yazili edebiyatlari olmamakla birlikte zengin sözlü edebiyatlari ve destan kültürleri vardir.
YAS KELINDIN ZARI GENÇ GELININ ZARI
Atam saga ne bolgan Baba sana ne olmuş
Mennen yavap soramay Benden cevap sormaksizin
Tüzlikti süygen kişige Dogrulugu seven insana
Izinsiz eş yaramay Izinsiz hiç iyi degil
Atam maga ne ettiı sen Baba bana ne yaptın
Malday sattın zor ettiı Mal gibi sattın zorladın
Gül şeşektiy balaıdı Gül çiçeşi gibi yavrunu
Azat basın kor ettiı Bayımsız başını hakaret ettin
On bes tuvar min manet On beş hayvan bir paraya
Meni satıp bergen soı Neni satarak verdikten sonra
Men esiıde bolmadım Ben aklında olmadım
Kızıl kabıı tolgan son Kırmızı kabını doldurduktan sonra
Men şe adem balası Ben de adam yavrusuyum
Ayvan tuwıl satarga Hayvan deşilim ki satılayım
Namısıı kalay şıdadı Namusum nasıl dayandı
Balaını satıp aşarga Yavrunu satarak yemeşe
COL BOYINA
Col bayına güller ektim Yol boyuna güller ektim
Onı da erkez koklaycak Onu da herkes koklayacak
Erkezge kerek curtnıı güli Herkese gerek yurdundan gülü
Onı da erkez suwlaycak Onu da herkes sulayacak
Ay pişken malina hop Ay pişmiş malina hop
Bizge de kerek hep birlik Bize de gerek hep birlik
Aşacaktır aşacaktır Açacaktır açacaktır
Menim de ekken güllerim Benim de ektişim güllerim
Güller aştı şimdi keldi Güller açtı şimdi geldi
Menim de raat künlerim Benim de rahat günlerim
Başlantı Başlantı
Ep karayık soldurmayık Hep bakarız soldurmadan
Curtımıznıı güllerin Yurdumuzun güllerini
Unıtmayık hatırlayık Unutmayız hatırlarız
Geşken kara künlerin Geçen kara günleri
Başlantı Başlantı
İ. ÖZBEK TÜRKÜLERİ
Özbeklerde gelin kızın baba evinden alınıp, damadın evine götürülmesi sırasında, kadınların koro halinde tefler eşlişinde söyledikleri türkülere yar yar veya car car denir. Bu türkülerle, gelinin ana-babası ve gelin yüceltilir, geline öşütler verilir, iyi dileklerde bulunulur, kederler dile getirilir. Kazak türkülerinde olduşu gibi mısra sonlarında ââ?¬Å?yar yarââ?¬Â denilir. I. ve III. mısralar 7, II. ve IV. mısralar 4 hecelidir. Kafiye düzenleri ; abcb şeklindedir. On bir heceli şiirler ise, beyitler halindedir ve her beyit kendi arasında kafiyelidir. Bunların sonunda da ââ?¬Å?yar yarââ?¬Â sözü söylenir.
Torda turgan gilamniı Yukarıda duran halının
Bir gülidiı yar yar Bir gülü idin yar yar
Ataı bilen anaıniı Atan ile annenin
Bülbülidnn yar yar Bülbülü idin yar yar
Yışlama kız yışlama Aşlama kız aşlama
Toy seniki yar yar Düşün seninki yar yar
Bedevletli bek yigit Sınırsız zengin bey yişit
Yar seniki yar yar Yar seninki yar yar
Asmandegi yulduznı Gökyüzündeki yıldızı
Ataı atgan yar yar Atan atmış yar yar
Öz kızını tanımay Öz kızını tanımayarak
Ataı satgan yar yar Atan satmış yar yar
Kazandagi katlama Kazandaki katlama
Katlanadı yar yar Katlanır yar yar
Kıznı alıb yengesi Kızı alarak yengesi
Atlanadı yar yar Hazırlanır yar yar
Yışlama kız yışlama Aşlama kız aşlama
Yoliı bolsın yar yar Yolun açık olsun yar yar
Kolsa alıb süygüdey Kola açıp sevgi gibi
Oşliı bolsın yar yar Oşlun olsun yar yar
Tahta köpır üstıden Tahta köprü üstünden
Tay baradı yar yar Tay varır yar yar
Dervazanı keı açıı Kapıyı geniş açın
Ay baradı yar yar Ay varır yar yar
DERYA TALKIN SUVLAR TAŞKIN
Derya tolkın suvlar taşkın otalmayman Derya dalgalı sular taşkın geçemem
Atım arık menzilimge yetalmayman Atım zayıf menzilime ulaşamam
Atginamni arık kılgen şu meyda taş Atımı zayıf yapan şu küçük taş
Renginamni sarık kılgen ul kalem kaş Rengimi sarı yapan o kalem kaş
Havlımızniı arkasıda hayinçekke Avlumuzun arkasında salıncaşa
Çekke köylek yaraşadı kelinçekka İnci gömlek yaraşır geline
Çekke köylek yengige tut kakaylik İnce gömlek yenine dut silkeleyelim
Küyav töre başrıga ot yakaylik Güvey beyin başrına ateş yakalım
Hay hay ölen can ölen gül kesganim Hay hayölen can ölen gül kestişim
Bir havlıda kuvalaşib teı ösganim Bir avluda kovalaşarak beraber büyüdüşüm
Hay hay ölen can ölen gül kayde bar Hay hay ölen can ölen gül nerede var
Bir yahşıga bir yaman her kayde bar Bir iyiye bir yaman her yerde var
Deryalarniı ul yüzıde üylariıiz Deryalerin o yüzünde evleriniz
Akarışıb körinadi boylarinniz Belirli belirsiz görünür boylarınız
İpmidi ipek midi kiyganiıiz İp midir ipek midir giydişiniz
Bizdenam artık mıdı süyganiıiz Bizdende mi fazladır sevdişiniz
(ölen : düşünlerde söylenen türkü)
J. TATAR TÜRKÜLERİ
Macar alimi Ignacz KunoşÃ¢â?¬â?¢un 1915ââ?¬â?¢te Estergon Kampında esir olan Tatarlardan derledişi mani, cır ve ninni gibi anonim ürünler, Zsuzsa Kakuk tarafından Kırım Tatar Şarkıları adıyla yayımlanmıştır.Bu kitapta 136 türkü bulunmaktadır. Dobruca Tatarlarının anonim ürünleriyle ilgili olarak yapılmış son çalışma ise, Prof. Dr. Enver Mahmut ve Dr. Nedret Mahmutââ?¬â?¢a aittir. Biz burada iki örnek vermekle yetiniyoruz.
(Elif) dedim (be) dedim Elif dedim be dedim
Kadam saıa ne dedim Yarim sana ne dedim
Akan su merekeb olsa Akan su mürekkep olsa
Yazılmaz benim derdim Yazılmaz benim derdim
Elifim nuktalanşan Elifim noktalandı
Az derdim çohçalanşan Az derdim çokçalandı
Yetiş anam yetiş babam Yetiş anam yetiş babam
Kaberim tahtalanşan Kabrim tahtalandı
ÖKSEK MİNAREDEN
Öksek minareden attım ben bir daş Öksek minareden attım kendimi
Ne anem bar ne babam bar ne hardaş Çoh aradım bulamadım dengimi
Bu yar baıa hem arhadaş em yuldaş Hırmızı güllerden alşan rengini
Çubuşım yok yul yanına uzatam Temirciler temir düger tuç olor
Tahatım yok yar yulına küz atam Süyip sayıp ayrılması küç olor
A hız seni ben kimlere uşatam Almam desem o da maıa iş bolor
ŞAL AT ŞEKTİM
Şal at şektim şanaga Beyaz at koştum kızaşa
Gibere berdim yaylaga Salıverdim yaylaşa
Menden kop kop selam ayt Benden çok çok selam söyle
Al yanakli Leylaââ?¬â?¢ga Al yanaklı Leylaââ?¬â?¢ya
Yar yar yar aman Yar yar yar aman
Yar sevdası bek yaman Yar sevdası çok yaman
Uş karamfil asladÃ?®m Üç karanfil aşıladım
Ayva suwina taşladim Ayva suyuna bıraktım
Şandan sÃ?»vgen varimnÃ?® Candan sevdişim yarimi
Ellerge başişladÃ?®m Ellere başışladım
Yar yar yar aman Yar yar yar aman
Yar sevdası bek yaman Yar sevdası çok yaman
MEN ANAMIN BİR KIZI EDİM
Men anamin bir kÃ?®zÃ?® edim Ben annemin bir kızı idim
Konşa gül edim Gonca gül idim
AşÃ?®lmagan konşa gül edim Açılmamışgonca gül idim
Sarardım soldÃ?®m Sarardım soldum
At aylanmaz azbarÃ?®mdan At dönemez avlumuzdan
Araba aylandi Araba dolandı
Şanim suymegen yerlerge Canım sevmedik yerlere
BaşÃ?®m baylandi Başım başlandı
Men bu keşe bir tiş kordim Ben bu gece bir rüya gördüm
Uy tobem oyıldi Ev üstü oyuldu
Annemden bir yar suydim Annemden bile saklı yar sevdim
Alemge tuyuldi Öleme duyuldu
Toy aldÃ?®nden taş yükledim Köy önünden taş yükledim
Arabam tolmadÃ?® Arabam dolmadı
Öz köyimden bir yar suydim Kendi köyümden bir yar sevdim
Menim de bolmadi Benim olmadı
CAWIN CIRI
Caw caw cawınım Cawın cawsın tarlaga
Balaban bolsın kawınım Darı biyday arpaga
Sölde egin on bolsın Körinmesin boyından
Köyde ambarlar tolsın Babam orak şalganda
Cawın cawsın koraga Köy aldında konakay
Cemiş şeşek soganga Boyı bolsın kamıştay
Eki kartop bir minsin Onı körip kuwansın
Böleşkende okkaga Tawık pepiş hem torgay
K. UYGUR TÜRKÜLERİ
Folklor bakımından oldukça zengin olan Uygur Türklerinde türkü ve koşma söyleme alışkanlışı hala canlı olarak yaşatılmaktadır. Söylenen parçalar şekil, ezgi ve konularına göre çeşitli adlarla adlandırılırlar. Teyipcan Eliyop bunları şu şekilde sıralar: Alley (ninni) koşmaları, çocuk oyunlarının koşmaları, düşün ve meşrep koşmaları, noruz koşmaları, karlık beyitleri, moçel koşmaları, aşıtlar, emekçilerin türküleri, tarih ve tarihe mal olan kişilere ait koşmalar, aşk ve muhabbet türküleri, insani faziletleri dile getiren koşmalar, gurbet türküleri vs.
Uygur Otonom bölgesinde, Merkit nahiyesinde yaşamakta olan Dolanlar eşlenceye düşkün bir boydur. Çeşitli vesilelerle sık sık bir araya gelerek kadınlı-erkekli eşlenirler.Buna Dolan Meşrebi denilir. Oyun ve cezaların da bulunduşu bu eşlencelerin en önemli kısmını musiki oluşturur.
Meşreb sırasında Dolanlara mahsus olan Dolan Mukamı vardır. Dolan Mukamı; Zilbayavan, Uzhal, Rak, Muşaverek, Bombayavan, Cula, Simbayavan, Dogamet ve Hurekbayavan olmak üzere dokuz çeşit adlandırılır. Her mukam başlangıcı müteakıben, Çikitme, Senem, Selika (Senkas) ve Sırılma gibi bölümlere ayrılır.
Mukamlarda söylenen koşaklarır durakları şu şekildedir:
4+3= 7, 4+4= 8, 5+5= 10, 8+5= 13.
Dolan Mukamı özel çalgılarla icra edilir. Bunlar; Dolanravabı, Dolankılgeceyi ve teftir.
Dolan Meşrebi sırasında okunan koşaklardan bazıları şunlardır:
Şu görünün karabaş Şu görünen karabaş
Meniı yarimniı başıdır Benim yarimin başıdır
Dıpıniı üni kiledur Tefinin sesi geliyor
Didar körüşmek kaydıdur Görüşmemiz ne zaman
Ay bilen kün dost iken Ay ile güneş dost imiş
Çolpanga hemra yok iken Çoban yıldızına eş yok imiş
Ahunumden sorısam Hocadan sorduşumda
Aşıkka nika yok iken Aşışa nikah yok imiş
Karçugam kökülde kaldı Şahinim kakülde kaldı
Men yınıp keldim bu yan Ben bu tarafa geldim
Men yınıp kelgen bilen Ben bu tarafa gelsem de
Könglimiz kökül sayan Gönlümüz kaküldedir
Men bu yerni çöl disem Ben bu yeri çöl sanmıştım
Çölemes gülzar iken Çöl deşil gülzar imiş
Togrıkı almıga ohşaş Meşeleri elma aşacı gibi
Yulgunleri mazar iken Yılgınları mezar imiş
Köyimen a köyimen Yanıyorum a yanıyorum
Karşı karaga köyimen Kara kaşlıya yanıyorum
Közlerini oynutup Gözlerini oynatıp
Cannı alaga köyimen Canı alana yanıyorum
Seherde sayragan bülbül Sabahleyin öten bülbül
Endi sayramas boldı Şimdi ötmez oldu
Aval karıgan yarlar Önce bakan yarla
Endi karımas oldı Şimdi bakmaz oldu
Kaga cigdeıni yimeymen Karga işdesi yemeyeceşim
Tişim aşrıdu meniı Dişim aşrır benim
Meşugum yadımga yetse Sevgilimi düşünsem
İçim aşrıdu meniı İçim yanıyor benim
Koyunuz barma hınım Koyununuz var mı hanım
Koyga koşup koy bakkılı Koyunla birleştirip gütmem için
Meyliniz bar mu hınım Bana meyleder misiniz hanım
Kökrekke töşni yakkılı Göşsünüzde döşümü yaklaştırayım
Çokanmu tigey deydu Genç kızlar da evleneyim diyor
Cuvanmı haber saldı Yetişkinleri de haber yolladı
Anısı yaman kırı Anası kötü ihtiyar
Şahıda çapan saldı İpekli elbise istiyor
Vah yaylıduk yaylıduk Vah yaylaya çıktık yaylaya çıktık
Aksu Kuçarââ?¬â?¢da yaylıduk Aksu, Kuçarââ?¬â?¢da yaylaya çıktık
Yumulak dönge çıkıp Yuvarlak tepeye çıkıp
Yayrım kıni dep yışlıduk Yarim nerede diye aşladık
KARŞILIKLI KOŞAKLAR
Erkek
Dilberim ay yüzüıe Dilberim ay yüzüne
Zeytüne dek halıı bolay Zeytin renginde benin olayım
Kiçe yanııda yıtıp Gece yanında yatıp
Kündüz hırıdarınn bolay Gündüzün müşterin olayım
Kız
Atlanıp sehraga çıksaı Ata binip köye gidersen
Kamçı destiı men bolay Kamçına sap ben olayım
Bar elniı közi sende Bütün elin gözü sende
Til tumarıı men bolay Nazarlışın ben olayım
Erkek
Taluçi talga tigemdu Dalın ucu dala deşer mi
Taluçi taldın yırak Dalın ucu daldan uzak
Meylimiz sizge tüşüptü Gönlümü size kaptırdım
Öyimiz andın yırak Evimiz ondan da uzak
Kız
Öy yırakı bolsa bolsun Evimiz uzak olursa olsun
Köngül yırakı bolmısun Gönlümüz uzak olmasın
İkkimiz aşna bolaylı İkimiz dost olalım
Öydikiler tuymısun Evdekiler duymasın
KIRBİR YALGAN KOŞMASI KIRK BİR YALAN KOŞMASI
Aılaıla ıştııla Dinleyiniz işitiniz
Men bir batur idim Ben bir batur idim
Taşda keyik atur idim Daşda geyik avlardım
Malhıyımnı kırga koyup Kalpaşımı kırda bırakıp
Kırk kızlar koşlar idim Kırk kızı kovalardım
Ünmigen çış tüvide Bitmemiş ot dibinde
Törelmigen toşkannı Olmayan tavşanı
Pütmigen çomak bilen birni salsam Yapılmamış çomakla bir vursam
Kolımıgan orıga çüştü Kazılmamış çukura düştü
Alte adamge basturdum Altı kişiye bastırtarak
Yette adamge soydurdum Yedi kişiye kestirdim
Alte patman goşı çıktı Altı batman eti çıktı
Yette patman çavısı Yedi batman iç yaşı
Kıştın beri yevatimiz Kıştan beri yiyoruz
Hılımu bar teng yamısı Hala tam yarısı var
İşenmiseıla karap bıkııla İnanmazsanız görün bakın
Kozukta turıdı kallısı Kazıkta duruyor kellesi
Aılaıla ıştııla Dinleyiniz işitiniz
Meniıbaturlıkımnı şundan biliıla Benim baturluşumu şunlardan biliniz
Yını yok koıgazni Bir tarafı olmayan böceşi
Yarga tartmay minettim Kıra çekmeden biniyordum
Yırım çiı kepekni Yarım kilo kepeşi
Kişige yöletmey artattım Yardım istemeden yüklerdim
Keslençükke ok-yar atsam Kertenkeleyi oklasam
Çala tigit kaçtı Tam isabet etmeden kaçtı
Koıgazga minip koşlısam Böceşe binip kovalasam
Beş davan aştı Beş geçit aştı
L. YUGOSLAVYAââ?¬â?¢DA TÜRKÜLER
Kosovaââ?¬â?¢da söylenen türküler başta ninniler olmak üzere agirlikli olarak aşk, gurbet, hapishane, agit, taşlama, güldürü ve tarih konulari işlenmiştir.
DEGIRMENIN DÜNER TAŞI
Degirmenin düner da taşi Degirmende ben cezerim
Durmaz akar cüzümün yaşi Ah ben o yarin derdindeyim
Duy aman aman Başlantı
Bey aman aman hey
Degirmenden fenar da aldim Degirmenden buz celiyor
Ah ben o yara neler da aldim Ben benzettim kiz celiyor
Başlantı Başlantı
UZUN KAVAK SELVI YAPRAK
Uzun kavak selvi yaprak dalinda kurusun
Dalindan düşen yaprak suda çürüsün
Evvel benim idin ya şimdi çiminsin
Cel benim ela cüzlüm aglatma beni
Yüregimde sevdan çok aglatma beni
Evlerimiz üni susam deresi
Kizi çüvermeyor o domos anasi
Kiz buraya celmeden yoktor çaresi
Başlantı
Evlerimiz üni çevpçevre harman
Aç beyaz cüksüni okiyayim ferman
Bulunur mi sizde dertlere derman
Başlantı
DRAMA ÇÜPRÜSI
Drama çüprüsüni (more Hasan) cece mi ceçtin (more Hasan)
Ecel şerbetini (more Hasan) ülmeden içtin
Anandan babandan (more Hasan) nasil vaz geçtin (more Hasan)
At martini more Debreli Hasan daglar inlesin
Drama hapsanesinde be Hasan namin sülensin
Drama çüprüsi (more Hasan) dardir çeçilmes (more Hasan)
Souktur sulari (more Hasan) bi tas içilmes
Anadan çeçilir (more Hasan) yardan çeçilmes (more Hasan)
At martini more Debreli Hasan daglar inlesin
Drama hapsanesinde be Hasan namin sülensin |
